ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ

 

 

 

 

  ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ. Κ. ΞΗΝΤΑΡΑ

      Το χρονογράφημα

   ως  είδηση, ως επιστολή, ως αρθρομαχία

   και ως λιβελογράφημα

    στο Άργος του 19^ου αιώνα (1883-1889)

  

    Σύγχρονος διανοητής μελετητής και κριτικός της λογοτεχνίας ο κ. Παναγιώτης Ξηντάρας  Προϊστάμενος Επιστημονικής Καθοδήγησης   στην Περιφερειακή Διεύθυνσης  Εκπαίδευσης Πελοποννήσου, εν συντάξει ήδη, κυκλοφόρησε σε κομψό τομίδιο έρευνά του με θέμα :Το χρονογράφημα ως είδηση, ως επιστολή, ως αρθρομαχία και ως λιβελογράφημα  στο Άργος του 19ου αιώνα (1883- 1889).

  Να σημειωθεί ότι αφορμή της ερεύνης του υπήρξε ανακοίνωσής του εις το συνέδριο Αργειακών σπουδών  που διοργάνωσε από τις 5-7 Νοεμβρίου 2004 ο σύλλογος Αργείων  «ο ΔΑΝΑΌς»  ο οποίος έχει ζωή και συνεχή προσφορά από το 1894 Το θέμα του συνεδρίου ήταν  το Άργος  κατά τον 19ο  αιώνα .

   Το χρονογράφημα κέντρισε το ενδιαφέρον του κ. Ξηντάρα  δεδομένης της υφής του από την οποία αρύονται πολλαπλά  ενδιαφέροντα για τη ζωή εις το  Άργος κατά το χρονικό διάστημα  της δεκαετίας 1883-89 .

   Η έρευνα  επικεντρώθηκε στις  εκδιδόμενες  και σωζόμενες εφημερίδες και κυρίως  εις την εφημερίδα  Άργος  την οποία εξέδιδε ο Αργείος δικηγόρος και δημοσιογράφος Δημήτριος .Κ. Βαρδουνιώτης                                      

 Η έρευνα η οποία κατέληξε στο να  ακολουθήσει και να εξελιχθεί σε ολόκληρη μελέτη απεκάλυψε κάτω από το διεισδυτικό φακό του ερευνητή μοναδικά ευρήματα σχετικά με τα παράλληλα και παραπλήσια δημοσιογραφικά  στην εφημερίδα και γι αυτή και μέσω αυτής κείμενα και με όλο που αναφέρεται στον στενό γεωγραφικά και κοινωνικά  χώρο του Άργους  αποκτά μια πανελλήνιο προέκταση έτσι που μπορεί να θεωρηθεί ότι χαρακτηρίζει το χρονογράφημα εν Ελλάδι εν χώρω και χρόνω !

   Διαβάζουμε λοιπόν χάρη στον κ. Ξηντάρα  οποίος  τα  ανέσυρε από τη λεξικογραφική –ούτως ειπείν-  λήθη

 Ημερόβιος-θεματοπραγματευτές- μικροχρονογράφημα αλλά και σφηνογράφημα και αρθρομαχία και το επίθετο νομάς για τους δημοσιογράφους που περιδιαβάζουν περιστασιακά εις τα καλώς ή κακώς κείμενα του τόπου. Χαρακτηρισμοί άκρως  ακριβολόγοι.

   Με μια εκπληκτική και λεπτολόγο καταγραφή των θεμάτων που απασχόλησαν  χρονογραφικά των Αργειακό τύπο κατά εφημερίδα και χρονολογία ου μην αλλά και θεματολογία  (λ.χ τα περιστρεφόμενα τραπεζάκια- Ο φόνος  της αοιδού - Μία χήρα στον τρίτο μήνα της, που σε λίγο πεθαίνει το νήπιο αγόρι της - ο ρεμβασμός ένα Αυγουστιάτικο βραδινό - η γιορτή του Αγίου Ανδρέα στο Ναύπλιο κ.α) η μελέτη  του κ Παναγιώτη Ξηντάρα γίνεται διδαχή για τον τρόπο που  γράφεται το χρονογράφημα, τα θεματικά του , τοπικά  ή γενικότερα ενδιαφέροντα , οι κοινωνικές του προεκτάσεις οι αιχμές αλλά και οι διαφορές του  από το λιβελογράφημα και οι αρθρομαχίες που επακολουθούν συχνά και απασχολούν τον επαρχιακό τύπο  στη δεκαετία 1883-89 (αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αναλύονται και αξιολογούνται τα χρονογραφήματα ).                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       

 Μέσα από μια πλούσια βιβλιογραφία αλλά και δημοσιευμένες απόψεις  γνωστών δημοσιογράφων η περί  το χρονογράφημα έρευνα-μελέτη  γίνεται μάθημα που θα έπρεπε να διδάσκεται στο μάθημα της λογοτεχνίας αλλά και της ακριβολογίας με την οποία ο δημοσιογράφος πρέπει να χειρίζεται αυτό τον γλωσσικό θησαυρό  τόσο εννοιολογικά όσο και ηχητικά (εννοώ την αισθητική του ήχου που συμβάλλει στην αρμονία των λέξεων ) χαρακτηρίζει την Ελληνική γλώσσα.

   Εξ άλλου παρατηρητέο είναι ότι οι σημειώσεις που συνοδεύουν  επεξηγηματικά ή  προς τεκμηρίωση των γραφομένων,  θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα ξεχωριστό κείμενο  γνωριμίας  με την ιστορία του χρονογραφήματος αλλά και του τρόπου με τον οποίο κατέκτησε αυτό και κατέχει τη θέση του στην  εφημεριδογραφία.   

     Εις το ανατομικό  πνευματικόν εργαστήριο του κ Π. Ξηντάρα κάτω από ερευνετική μεθοδολογία του και με την ακριβολόγο παρατήρηση το χρονογράφημα αναλύεται εις τα επιμέρους αλλά και παράλληλα και παραπλήσια αυτού μέρη συνεπικουρούμενη άλλοτε μεν από βιβλιογραφικές απόψεις γνωστών γλωσσολόγων (Μπαμπινιώτης  κ.α) ή συγγραφέων (Γεωργουσόπουλος- Ιατρόπουλος κ.α) παρατηρήσεις, άλλοτε δε  από τις προσωπικές του  απόψεις κυρίως ως προς την ακριβολογία των λέξεων και των εννοιών  την οποίαν  ο κ Π. Ξηντάρας περί πολλού ποιείται υπερασπιζόμενος  τον αμύθητο πλούτο και την εκφραστικότητα της Ελληνικής  γλώσσας την οποία  εν παντί και πάντα ως ελληνολάτρης υπερασπίζεται.

      Μέσα από την έρευνα-μελέτη του κ. Ξηντάρα έρχοντα στο δημοσιογραφικό προσκήνιο λέξεις και έννοιες όπως ημερόβιος και το εξ αυτού ημεροβιογράφος ή ημεροβιογράφημα σχολοιογράφημα-μικροχρονογράφημα Αναλυτικότερα για κατατοπισμό του αναγνώστη:

     Παρατηρούμε τον όρο ημερόβιος και ημεροβιογράφος ο οποίος εισάγεται το πρώτον από τον  Κ. Πωπ ο οποίος  και θεωρείται ο πατέρας του χρονογραφήματος ή ημεροβιογραφήματος  εν Ελλάδι των νομάδων ούτως ειπείν συγγραφέων δηλονότι ( αυτούς που βιώνουν τα γεγονότα της ημέρας)

     Γράφει : «Επιπλέον εμφανή ίχνη χρονογραφικού ύφους αποτυπώνονται   σε 13 ειδήσεις, 8 επιστολές και σε 20 αρθρομαχίες. Οι τελευταίες  υπερβαίνουν τα όρια της εγγραφής  λεκτικής  φιλονικίας και εκτρέπονται σε  ανταλλαγή ύβρεων….που χαρακτηρίζονται ως λιβελογραφήματα» 

    Και αλλού «Γεγονός πάντως  είναι η πολιτική και κοινωνική  πραγματικότητα συνιστά  πρόσφορο έδαφος για τη γραφή και δημοσίευση κειμένων  χρονογραφικών και άλλων παρεμφερών οι οποίοι σαν   σεισμογράφοι  καταγράφουν τις δονήσεις  των ψυχών και τους ηθικούς κραδασμούς τόσο των ιδίων όσο και των πολιτών».

     Χαρακτηριστικό δείγμα του τρόπου ανάλυσης αποτελεί μια είδηση που καταχωρήθηκε εν είδη χρονογραφήματος και αποτελεί τον λεπτολόγο σχολιασμό που μπορεί να προκαλέσει με τις πολιτικές και κοινωνικές  προεκτάσεις του το χρονογράφημα και προβάλλει τη δύναμή του/  

     Εφημερίδα Άργος 28/2/1888΄φ 52 :« Εντύπωσιν έκαμεν η υπό του βασιλέως πανηγυρική εμψύχωσις  των αποκρέων των Αθηνών »

    Το κείμενο  είναι ευθύβολο και αποτελεσματικό

 Ητοι :Εντύπωσιν έκαμεν η πανηγυρική εμψύχωσις…

Ενώ  δια την καταστραφείσαν εκ των σεσμών Πελοπόννησον και άλλας πολλάς  κρισίμους  περιστάσεις  ηδιαφόρησεν

Εθεώρησεν ηγεμονικόν αυτού καθήκον..

Βασιλεύς δυστυχούς έθνους λαού πολυειδώς δεινοπαθούντος βασιλεύς χειροκροτών μασκαράδες  της Αποκρέω .Τι να θέλει άρα γε να διδάξει τον λαόν του …και καταλήγει το καρφί «Πού είσαι καϋμένε Οθων» η προθεσή του είναι εμφανής .»Ναι είμαι  βασιλικός  αλλά θέλω τον βασιλιά κοντά στα προβλήματα του λαού του

    Χαρακτηριστικό η χρησιμοποίηση δυο χαρακτηρισμών «δύσερως» και χάχας η οποίοι  επεξηγούνται μέσω λεξικών όπως Λαρούς Μπριτάνικα – και Μπαμπινιώτης (λεξικά που επικαλείται  συχνά) και σχολιάζει σε δημοσιευμένο κείμενο «δεν είνε εδώ η Θεσσαλία…» Παλαιοτέρα γραφή που είχε  επικρατήσει στους καθαρευσιάνους, Βλ :Χατζηδάκι Μεαιωνικά και νέα ελληνικά

Συμπεραίνει ο Κ Π.Ξηντάρας :

   « Από το σχολιασμό και την ανάλυση που παρουσιάσαμε προκύπτουν οι ακόλουθες διαπιστώσεις και συμπεράσματα

    Το χρονογράφημα απαντά στις Αργειακές  εφημερίδες στη δεκαετία 1880-1890 πάντα είτε ως διακεκριμένον είδος  (8 κείμενα)  είτε ως είδηση (13 κείμενα) που εμπεριέχει χαρακτηριστικά γνωρίσματα του χρονογραφήματος είτε  με τη μορφή των συγγενικών ειδών της επιστολής  και της αρθρομαχίας. Επομένως  στα κείμενα αποτυπώνεται μέρος από τη φυσιογνωμίας της πόλης και της κοινωνία ς του Άργους  με προεξάρχοντες τους δημοσκιογραφικούς / πολιτικούς  διαπληκτισμούς.

  Τα  χρονογραφικά πρόσωπα ή οι κειμενικοί   ήρωες είναι πρόσωπα υπαρκτά

Η σκοπιμότητα των αρθρογραφούντων… είναι εμφανής: Επιδιώκουν  να στηλιτεύσουν ορισμένα  πρόσωπα  για τις ενέργειές τους  και κατά δεύτερο λόγο να πληροφορήσουν, να κοινωλογήσουν αλλά και να  φυσιολογήσουν.

Χρονογραφήματα, επιστολές, αρθρομαχίες, και λιβελογραφήματα διασταυρώνονται στο συναισθηματικό υπόστρωμα που τα υπαγορεύει και  αυτό αντικατοπτρίζουν.

   Μεταφέρουν τη συναισθηματική  υπόκρουση  άλλοτε  εγγράφοντας  την ηπιότητα αυτή του ψυχισμού τους (οι συντάκτες)  και άλλοτε εγγράφοντες την ψυχική ένταση στη μορφή της αρθρομαχίας και άλλοτε εκδηλώνοντας την κορύφωση της εσωτερικής έκρηξης στο λιβελογράφημα

 Το χρονογράφημα  με τα αναφερόμενα συγγενικά του είδη δεν απεικονίζει μόνο τις εντάσεις των δημοτικών  πραγμάτων και προσωπικών αντιθέσεων αλλά κυρίως τις ανασυνθέτει

   Ολοκληρώνοντας θέλουμε  να επισημάνουμε  ότι :  Το χρονογράφημα, επιστολή, ειδησεογράφημα, αρθρομαχία και λιβελογράφημα έχουν διακριτικά όρια και δεν  συναιρούνται στο χρονογράφημα. Επιδίωξη μας ήταν να δείξουμε ότι πολλά πηγάζουν ως δημοσιογραφικά είδη από την επικαιρότητα και συγγενεύουν και ορισμένες φορές  χαρακτηριστικά  του ενός είδους απαντούν και στα  άλλα παραπλήσια είδη

   Ιδιαιτέρα μνεία γίνεται στην ακριβολογία των λέξεων και  ετυμολογία τους καθώς και η χρήση τους μέσα στον γραπτό λόγο όπου δημιουργούν και εισάγουν νεολογισμούς ή ακριβολογισμούς που επεξηγούν το κείμενο. Λ.Χ : Σφηνογράφημα ,γλωσσογραφίες,  γλωσσοτόμος, γλωσσοπλάστης ενίοτε και γλωσσάς  ή γλωσσοβόλος  Όπου επεξηγηματικά  ο κ Ξηντάρας αναφέρει : Γλωσσοβόλος : δικής μου κατασκευής  για να θίξει τα κακώς γλωσσικώς  κείμενα και όλα με τρόπο  ελκυστικό, γοητευτικό  Θα έλεγα μάθημα  γλωσσικής αγωγής.

    Ιδιαιτέρα μνεία  ποιείται  στο λιβελογράφημα όπου στη σελ 79 σημ 86 αναφέρεται στο Λιβελογραφίας εγκώμιον  του κ Κ Γεωργουσόπουλου όπου διαβάζουμε  : Ο λίβελος  ως είδος γραπτού λόγου  είναι υψίστης ηδονής γραπτώς εμπτυστής ,εξέμεση χοντρών ή λεπτών ύβρεων συνήθως κατά προσώπων . Ακόμη ο λίβελος  αποσκοπεί στο δημόσιο                                                                                                     διασυρμό, στην απογύμνωση στην απομυθοποίηση, τον εξευτελισμό την διαπόμπευση ιδιαιτέρως προβεβλημένων προσώπων. Ο λίβελος  που έχει λογοτεχνική  πρόθεση δεν έχει άλλο ο σκοπό από την ηδονή του γράφοντος  και ακόμη-ακόμη κατά Γωργουσόπουλο πάντα η διαφορά ανάμεσα στον λίβελο και την προστυχιά είναι  ότι στο αγοραίο και την τέχνη.  

    Κατά τον Δ . Ιατρόπουλον το χρονογράφημα δεν είναι διάλεξη ούτε προγαμματικές δηλώσεις στη βουλή. Δεν είναι  συνέντευξη τύπου ούτε ρεπορτάζ Δεν είναι  διήγημα. Δεν είναι επιστολή που δημοσιεύεται . Το χρονογράφημα είναι μια διαδρομή στη σκέψη με άξονα τα σύγχονα προβλήματα αποτυπωμένη στ χαρτί της εφημερίδας με φιλοδοξία να ζήσει περισσότερο από αυτή για λογαριασμό της  πάντα

 Και καταχωρεί εν  είδη ιστορικής καταγραφής :

Ο  Δημητριος Κ Βουρδουνιώτης διευθυντής και συντάκτης της εφημερίδος  Αργος.

Το νεοελληνικό χρονογράφηµα είναι µια κειµενική µορφή που εµφανίζεται στο χώρο του Τύπου στη µετεπαναστατική Ελλάδα των ροµαντικών επιρροών. Ο ευρυµαθής λόγιος των Αθηνών του 19ου αιώνα Κωνσταντίνος Πωπ1 (1816-1878), µέσα από ένα σώµα 46 κειµένων που δηµοσιεύονται από την 1η Σεπτεµβρίου 1848 ως τη 15η Ιουλίου 1855 στο δηµοφιλές οικογενειακό περιοδικό Ευτέρπη2 υπό τον ησιόδειο επίτιτλο «Έργα και Ηµέραι», εισηγείται µια νέα κειµενική κατασκευή µε καινοφανή χαρακτηριστικά που διεµβολίζει παιγνιωδώς τον κανόνα της εποχής µη εντασσόµενο στη λογοτεχνική ταξινοµία της

  Συμπερασματικά σχολιάζοντας  το τομίδιο του κ Παναγιώτη Κ. Ξηντάρα « Το χρονογράφημα ως είδηση, ως επιστολή, ως αρθρομαχία και ως λιβελογράφημα  στο ¨Αργος του 9^ου αιώνα (1883-1889) θα έλεγα η ότι η όντως πρωτότυπη έρευνα - μελέτη για τη δυναμική του χρονογραφήματος και την επιρροή του  στα κοινωνικά-πολιτικά δρώμενα  είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συμβολή στην νεοελληνική  γραμματεία που όπως και παραπάνω σημειώσαμε θα έπρεπε να διδαχθεί στα σχολεία ως μάθημα ανάλυσης, παρατήρησης , ακριβολογίας-κατασκευής  και δυναμικής του γραπτού λόγου.

Σταύρος Ιντζεγιάνnς

Νοέμβρης 2020.

sindzeyan@ yahoo.gr

και fileas-kriseis.blogspot.com