1.   σχολιαοντας κείμενα

        προσέγγιση- σχόλιο  στο πόνημα του κ Φώτη  

       Δημητρόπουλου  οίνος κάτοπτρον νου !

      ΟΙΝΟΣ ΚΑΤΟΠΤΡΟΝ ΝΟΥ

     ΦΩΤΗ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

  

     Πίνω το πρώτο και ξεχνώ και σιγοτράγουδαω… και με το τρίτο το ποτήρι όλα αλλάζουνε τότε οι πίκρες και οι χαρές θαρρώ πως μοιάζουνε κι όταν το πίνω μοναχός  γουλιά , γουλιά νοιώθω τον έρωτα πως έχω αγκαλιά  ( Το τρίτο ποτήρι- Τώνης Μαρούδας) 

  « Κι αν η ευλογία  της θείας μετουσίωσης του οίνου είναι θέμα πίστης  και αγάπης  ο πολιτισμός των ευφραινομένων  πολιτών με τον οίνο, είναι  όχι μόνο θέμα της ιστορίας  αλλά και βίωμα  της καθημερινότητας ή καλύτερα της όμορφης πτυχής της καθημερινότητας» γράφει στην εισαγωγή της έρευνας;-μελέτης του ο φιλόλογος Φώτης Δημητρόπουλος βιογραφώντας κατά κάποιο τρόπο το κρασί στο ιδιαίτερα ενδιαφέρον πόνημά του με τίτλο «Οίνος κάτοπτρον  νου» που κυκλοφόρησε  από τις  εκδόσεις Πέτρου- σελίδες  210-μεγ. σχήματος .                                                                            

  Η μελέτη του κ. Δημητρόπουλου αγγίζει από όλες τις πλευρές  ένα θέμα που αποτελεί  βασικό συστατικό της ζωής μας που βρίσκεται καθημερινά κυριολεκτικά και μεταφορικά στα χείλη μας. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον, είναι το ότι μέσα από μια εκπληκτική ανατομία αρχαιογνωσίας, μελετώντας την παρουσία του κρασιού ο αναγνώστης περιδιαβάζει την ζωή των προγόνων μας, με τους οποίους ας ομολογήσουμε οι περισσότεροι από εμάς, η μόνη μας επαφή  είναι κάποια σπαράγματα που αφορούν τη σοφία  τους και που κυκλοφορούν –πιο σωστά ποικίλουν τον λόγο μας εις επικύρωση των όσων λέμε

    Η καθημερινή τους ζωή μας είναι άγνωστη και αυτή ακριβώς αποκαλύπτει ο κ Δημητρόπουλος  μέσα από την μελέτη του για το κρασί που γίνεται και διδαχή αρχαιογνωσίας . Η καθημερινή τους  ζωή προβάλλει μέσα από τις συγκεντρώσεις τους στα δείπνα  επιβεβαιώνοντας το γνωστό τον άνθρωπο τον γνωρίζεις στο γλέντι τους και στο ταξίδι.

  ‘Ένα ταξίδι στην καθημερινότητα των αρχαίων μας που προβάλλει μέσα από το δείπνο τους.

 Θα μπορούσε να πει  κανείς ότι ο κ Δημητρόπουλος παρουσιάζει ένα πανόραμα της αρχαίας αλλά και νεώτερης διανόησης  που με βάσει τον ρόλο του κρασιού στη ζωή μας είπαν , τραγούδησαν, στιχούργησαν , δημιούργησαν και μας γνώρισαν ο καθένας από τη δική του οπτική και τέχνη μια ολοκληρωμένη  εικόνα της  ζωής εν το τόπω και κυρίως εν χρόνω. Ακόμη περισσότερο μας παρουσιάζει τη δύναμη που έχει στη ζωή και την τέχνη αυτό που η καθημερινή μας επαφή, η καθημερινή μας συνήθεια θεωρούμε πια αν όχι ως ευτελές αλλά κάτι που δεν του δίνουμε τη σημασία που ωστόσο έχει στη καθημερινότητά μας. Ο συγγραφέας παρουσιάζει μέσα από την έρευνα μελέτη του «Οίνος κάτοπτρον νου» μια όψη της ζωής  γνωστής μας και συγχρόνως άγνωστης.

    Για παράδειγμα εδώ το δείπνο, που σήμερα το θεωρούμε τόσο απλό και όμως διαβάζουμε ότι  οι αρχαίοι μας το είχαν αναγάγει σε ολόκληρη ιεροτελεστία Γράφει γι αυτά τα περίφημα συμπόσια ( απορυθμίζοντας τα πλέον γνωστά τους) : «Χωρίς και να τηρείται απόλυτα, το συμπόσιο χωρίζεται  σε δύο μέρη. Στο πρώτο το φαγητό « το δείπνον ή σύνδειπνον» και στο δεύτερο «ο πότος» με συζητήσεις, με μουσική, χορό, θέαμα και παιχνίδια! Δεν είναι καινούργιο, αλλά στους νεώτερους είναι πολλοίς άγνωστο. Αναφέρομαι στη συνήθεια παλαιών  Πατρινών, κυρίως στην επάνω πόλη τη γεμάτη ταβέρνες , αφού τρώγανε σπίτι τους μαζευότανε στην ταβέρνα της γειτονιάς  κουτσοπίνοντας, τραγουδώντας ή…αμπελοφιλοσοφώντας.

  Σχετικά ο συγγραφέας παραθέτει μια λεπτομερέστατη γκάμα  από φαγητά στο οποία κυριαρχεί το ψωμί, το λάδι και το κρασί συνήθεια που μέχρι τον Β . παγκόσμιο πόλεμο στάθηκαν κυρίαρχο φαγητό ιδιαίτερα ως πρωινό-το προσφάγι που τρώγανε οι αγρότες  σε ένα διάλλειμα της δουλειάς και που σώζεται σήμερα ως συνήθεια με την ξενόφερτη αλλά ελληνικότατη ονομασία Δεκατιανό –δηλαδή στις  10 το πρωί. Ακόμη μια συνήθεια που νομίζουμε ξενόφερτη είναι το τυρί με μέλι που χρησιμοποιείται και σε πάρα πολλά φαγητά όπως και η συνήθεια που κρατάμε πολλοί μετά το φαγητό μια μπουκιά ψωμί  βουτηγμένη στο κρασί.

   Ψαροφάγοι ωστόσο οι  προγονοί μας όπως αποδεικνύει η έρευνα - μελέτη του κ Δημητρόπουλου κρατάγανε την μέχρι τώρα ψαρόσουπα, χώρια από το κρέας, που λογικό  ήταν καθώς η Ελλάδα έχει δυο κύρια χαρακτηριστικούς της θησαυρούς . Βουνό- θάλασσα. Κτηνοτροφία –αλιεία. Εξ άλλου η υγιεινή διατροφή που διαφημίζεται ωστόσο σαν ελληνική συνταγή μακροζωίας  από τους ξένους διατροφολόγους και δοξολογεί το λάδι δεν είναι παρά  η διατροφική συνήθεια των Αρχαίων μας-αλλά και μέχρι σήμερα –προγόνων μας.

  Διαβάζουμε λ.χ ότι μια συνήθεια που έως πριν τον συγχρωτισμό μας με τις ξενόφερτες συνήθειες τους, το πρωινό μας ήταν το ελληνικότατο κρασί  με ελιές  -και ίσως και κρεμμύδι-  μια συνήθεια μέχρι που εκτοπίστηκε από τον  καφέ ή με τα  διάφορα τοστ  στην που στην πραγματικότητα είναι το ελληνικότατο τυρόψωμο.

    Κατά κανόνα η μέρα, διαβάζουμε άρχιζε με οίνον άκρατον και τελείωνε  με κρασί ( κράμα)  Χαράματα έπαιρναν το πρωινό-λεγότανε  ακράτισμα- που  περιελάμβανε   ψωμί βουτηγμένο στον άκρατο  οίνο  ελιές και σύκα.  Προς το μεσημέρι έτρωγαν το « άριστον απλό και λιτό γεύμα». Το απομεσήμερο  ξανά, επίσης ελαφρό το «εσπέρισμα» και το βράδυ   το κυρίως δείπνο. Το ψωμί ήταν σιταρένιο «άρτος» -το χάσικο που λένε σε πολλά μέρη-επισημότερον και φτηνότερο»  το κρίθινο .Όποιο φαγητό συνοδευόταν  με ψωμί λεγότανε «όψος» .

  Συνήθειες που μέσα από την αρχαιογνωσία που διδάσκει η μελέτη του συγγραφέα ήταν καθαρά η καθημερινότητά μας , μέχρι που η παγκοσμιοποίηση μέσα από τις διαφημίσεις που εξυπηρετούν εμπορικούς καθαρά λόγους,  μας άλλαξαν τις αρχαίες μας συνήθειες 

  Στο κεφάλαιο  «Ευ και επισταμένως» διαβάζουμε κάτι που μέχρι σήμερα λέμε. Ότι δηλαδή  το κρασί τέρπει και τις πέντε  αισθήσεις : Την οπτική, την ακοή, τη γεύση την αφή και την όσφρηση.

  Να τι γράφει σχετικά στη μελέτη του ο συγγραφέας.: Η πόση

« ευ και επισταμένως » ήταν και είναι μία ιεροτελεστία που εκτός από την επίκληση του Θείου και την ευωχία στη συντροφιά , χρειάζεται όλες τι αισθήσεις .Και τη νεογέννητη γεύση αλλά και τη θέαση της διαύγειας όλων των χρωμάτων και αποχρώσεων  με τις ανταύγειες τους  όταν έχοντας κανείς  την αίσθηση της αφής του ποτηριού που τσουγκρίζει εύχεται.

   Τότε το άκουσμα του απαλού  του κρασιού που γεμίζει τα ποτήρια σαν σολίστ σε συναυλία διασταυρούμενων ευχών επενδύει την όσφρηση των αρωμάτων που απελευθερώνονται  και πλημμυρίζουν  τις αναπνοές με  θεϊκές οσμές. Περισσότερο όμως για τους Έλληνες  χρειάζεται η απελευθέρωση του ψυχισμού « σε γλέντια αφήνουμε ελεύθερη την αγαπημένη μας  ψυχή .

 Σημειώνει στο κεφάλαιο «Οίνος κάτοπτρον νου» .Με παράδοξο τρόπο τότε ένα φως  που κρύβει το κρασί φωτίζει τα σκοτάδια που κρύβονται μέσα του βαθιά : Και τα απελευθερώνει. Ο Οίνος –λοιπόν- γίνεται ελευθερωτής των μυστικών. Το λέει εξ άλλου η λαϊκή σοφία. Εκειό που  θέλει νηστικός , το κάνει μεθυσμένος…..Το κρασί λύνει τη γλώσσα λέμε  εμείς. Ο Θεόγνις λέει Το χρυσάφι και το ασήμι    στη φωτιά οι  έμπειροι άντρες  το διακρίνουν. Το κρασί συνήθως δείχνει ακόμα και τον πιο συνετό το μέτρο να ξεπερνάει, ώστε να ντροπιάζει  και κείνον που ήταν πριν σοφός.

    Διαβάζουμε ακόμη στην τόσο αποκαλυπτική έρευνα του κ Δημτρόπουλου : «Οίνος ουδέποτε προδώσει» .Αλλά γιατί τέτοια αγάπη στο κρασί; Γιατί η οινόσπονδη σχέση  του Έλληνα με τα γράμματα, τις τέχνες, την οικονομία, την  κοινωνία  την θρησκευτική πίστη και τον πολιτισμό του ; Ίσως η απάντηση βρίσκεται σ` έναν συγκλονιστικό στίχο του φιλόσοφου Ξενοφάνη .:Οίνος  έτοιμος  ος ούποτε φησί προδώσειν . Κι ακόμα  φαίνεται και από τον οινομανή ποιητή που ακόμη και στον ύπνο του γλεντούσε. Κοιμώμουνα  τη νύχτα σε στρώματα βαθυκόκκινα  γεμάτος χαρά από το κρασί. Κι έβλεπα στον ύπνο μου  πως τρέχανε γρήγορα τα πόδια μου  παίζοντας με κοριτσόπουλα » Νάτο κι εδώ : Κι όταν το πίνω μοναχός γουλιά, γουλιά , νοιώθω τον έρωτα πως έχω αγκαλιά, στο γνωστό τραγούδι για να επικυρώσει τη μοναδική αλήθεια ότι τίποτε καινούργιο ή πρωτότυπο δεν έχουμε πει οι νεώτεροι. Όλα τα έχουν πει με τον τρόπο τους οι αρχαίοι μας με τη σοφίας τους

 Και φυσικά  δεν μπορούσε μην επισημάνει ο συγγραφέας το ρόλο του κρασιού στα γλέντια .Κεφάλαιο : Οίνος και γιορτές

Είναι γνωστή η φράση του Δημόκριτου.  « Βίος ανεόρταστος μακρά  οδός απανδόκευτο;»

  Γράφει: Για τους Έλληνες κάθε γιορτή είτε θρησκευτική, είτε επινίκια , είτε κοινωνική περιελάμβανε οπωσδήποτε  συμπόσιο και οίνο! Αλλά να μέχρι σήμερα γιορτάσι χωρίς κρασί δε γίνεται! Ακόμα και στα παιδιά - μαθαίνουμε από την πολύτιμη συγγραφή του κ. Δημητρόπουλου -πριν γραφτούν στους καταλόγους των εφήβων  και πριν κουρευτούν  στην κουρεώτιδα  από  την Τρίτη ημέρα δηλαδή   των Απατουρίων « μέγα ποτήριον πληρώσαντες  οίνον,  καλούσι οινιστήριον και σπείραντες  τοις συνελθούσι διδόασι πιείν  πριν αποκείρασθε..σελ 145.

 Όμως και στην Ορθόδοξη Χριστιανωσύνη είναι όλως ιδιαίτερη- καθοριστική θα έλεγα- η σχέση του κρασιού

    Ιδιαίτερη μελέτη –σημειώνει ο συγγραφέας- θα χρειαζότανε  για να παρουσιαστεί  η σχέση του οίνου με τις θρησκευτικές δοξασίες του οίνου των Ελλήνων  ιδιαίτερα  με τη  Χριστιανική πίστη και λατρεία  όπου  μετουσιώνεται ο οίνος σε αίμα Χριστού. Εξ άλλου  σε όλα τα κεφάλαια του πονήματος φαίνεται η σχέση του οίνου με τη θρησκευτική πίστη των Ελλήνων. «Πίεται εξ αυτού πάντες –είπε ο Κύριος στον Μυστικό Δείπνο ,καθορίζοντας την αναίμακτο θυσία .Τούτο εστί μου το αίμα»

    Τελικά τι είναι εκείνο που καθόρισε  τη στάση των αρχαίων Ελλήνων   απέναντι στον οίνο .Μια στάση που ξεκινάει από την μια  άκρη και φτάνει ως την άλλη;  Από τη θέση  του στωικού Μουσώνιου που επιχειρηματολογεί   ότι ο Θεός « παρασκεύασεν  σίτα και ποτά του σώζεσθαι  χάριν  και όχι του ήδεσθαι »

Δε ζούμε για να τρώμε και το αντίστροφο μέχρι τους οινομανείς  στιχουργούς των Ανακρειόντιων και τον οινεραστή Ηδύλο του 3^ου  αιώνα  που μισούσε το ζειν χωρίς κρασί. Και τελικά να που κι αυτό το πήραμε από του αρχαίους μας : «Γι αυτό κι εγώ ποτέ δε θα τ`απαρνηθώ ούτε στο χώμα και θέλω να με θάψουνε με κάνουλα στο στόμα λέει το γνωστό μας τραγούδι »

   Ωστόσο εκείνο που αναδεικνύει τη μελέτη – συγγραφή του κ Φώτη Δημητρόπουλου δεν είναι μόνο ο ρόλος του οίνου στη  ζωή μας ( οικονομία, θρησκεία, ακόμη και στην υγεία.) κρασί τσουκαλιστό –ζεστό- συνιστούσε η πεθερά μου ως μοναδικό φάρμακο για τη γρίπη !!!) αλλά ή ευκαιρία που μας προσφέρει ο συγγραφέας μέσα από το πανόραμα της σοφίας των αρχαίων μας προγόνων  και μέσα  από το κρασί να γνωρίσουμε τη ζωή –την καθημερινότητα δηλονότι- των αρχαίων μας προγόνων  κάτι που εν πολλοίς αγνοούμε.  Μια καθημερινότητα που αρχίζει πριν από τα Ομηρικά χρόνια και φτάνει ως τις μέρες μας αφού δεν υπάρχει σύγχρονος πεζογράφος , ποιητής ή  εικαστικός από τους μεγάλους της τέχνης που να μην ύμνησε το κρασί και μέσα από αυτό να μη μας έδωσε υπέροχα αποτυπώματα της σύγχρονης ζωής.

  Σταύρος Ιντζεγιαννης

  Μάρτης 2020